Waarschijnlijk nam Brueghel het initiatief voor het kunstwerk. Schilderijen van het paradijs waren al sinds 1594 een van zijn specialiteiten. In totaal maakte hij er zeker 106, waarbij Adam en Eva vaak kleine figuren op de achtergrond bleven en alle aandacht uitging naar het paradijselijke landschap met zijn uitbundige flora en fauna. Al vroeg in zijn carrière, rond 1596, schilderde hij samen met Hendrick de Clerck echter ook een scène die sterk doet aan Het aardse paradijs in het Mauritshuis.

Aan de linkerkant van het schilderij nemen Adam en Eva een prominente plaats in. Zij staan onder de boom van de kennis van goed en kwaad waarin niet alleen appels maar ook andere vruchten groeien. Eva geeft een appel aan Adam, terwijl ze met haar andere hand een nieuw exemplaar plukt. Adams houding is afgeleid van de Torso Belvedere, die Rubens in Rome gezien had en regelmatig in zijn werken gebruikte. Een aapje linksonder is al begonnen van een appel te eten, een symbool voor zonde. Boven Adams hoofd is echter ook een tros druiven te zien. Dit symbool verwijst naar de kruisigingsdood van Christus en daarmee naar de verlossing van de erfzonde. Aan de overzijde van de beek staat de levensboom^[1], ook boordevol vruchten en vogels.

Nadat Brueghel de compositie in een ruwe schets had aangegeven, ging Rubens als eerste aan het werk. Hij schilderde Adam, Eva, het bruine paard, de slang en de rots waarop Adam zit. Dit kan worden vastgesteld, omdat de schilders een heel verschillende stijl hanteerden. Waar Rubens werkte met meerdere transparante verflagen, bracht Brueghel de verf dekkend aan, waarbij de afzonderlijke penseelstreken zichtbaar blijven.